Dorpsreglement uit 1706, Zepperen

Een contract tussen heer en gemeentenaren
De jaarkeuren – of dorpskeuren, wijsdommen, willkeuren – waren de lokale heerlijke ordonnanties zoals die tijdens de jaargedingen aan de verzamelde dorpelingen werden voorgelezen. Ook God wordt erbij gehaald om de kracht van deze regelgeving te benadrukken. Het katholicisme was in deze streken immers staatsgodsdienst. Het reglement bevat landbouwrecht, het beheer van de gemene gronden, de regeling van de gemeenschappelijke karweien, de belastingen, het gemeentelijk bestuur, de plaatselijke politie, de maten en gewichten, wapendracht en dergelijke. Ze zijn het levende recht in elk dorp. Het originele document voor Zepperen is verdwenen, maar een afschrift uit de 18de eeuw wordt bewaard in het Rijksarchief te Maastricht in de Analecta historiae Trajectensis, dl. V, p. 4093-4097. De tekst werd gedeeltelijk uitgegeven door kannunik Jozef DARIS in zijn notities over Zepperen in Notices sur les églises du diocèse de Liège, dl. 13, 1887, p. 66-73. Jan BEHETS en Jozef GRAUWELS namen de volledige tekst op in hun bronnenpublicatie De keurboeken van het graafschap Loon en het omliggende. Einde 16de – einde 18de eeuw, in: Handelingen van de Koninklijke Commissie voor de uitgave der Oude Wetten en Verordeningen van België, dl. XXX (1981-1982), 1982, vanaf p. 257 (Zepperen p. 438-444).

De tekst van 28 juni 1706
Het jaergedinghe wort gebannen van wegen Godt Almaghtigh, sijne gebenedijde Moeder Maria, van wegen den goeden patroon St.-Servaes, voort van wegen de Eerw. ende Edele Heren Deken ende Capittel der Collegiale Kerke van St.-Servaes. Item van wegen den Eerweerden ende Edele Here Jacobus Josephus Baron de Baré de Houchene, Rijproost. Ende van schouth ende schepenen wegens dat niemant voor reght sal spreecken dan met sijnen verleenden momboir, dat ider ondersaet dit tegenwoordig jaergedinge sal helpen houden ende huden sonder daer van te scheijden, tensij met oorloff des heeren, op verbeurte van drie goudguldens. Voorts geeft den heere ieder man vrije gelije hier te coemen om rechts te pleegen, dat hij soo schuldigh als onschuldigh van schijden sal als hij er gekomen is, ten waere eenige saeken die crimineel waeren, ende indien iemant van de gemeinte sigh te beclaegen heeft van enige maete, waege ofte gewight, weegen oft straeten, die hunnen behoorlijken gang ofte passagie niet en hebben, dat sij sulx den heere ende den reght sullen aenbrengen ende dat stillekens ende suchtigh eenider sig sal hebben te houden, op boete naer den ouden hercoemen.

Jaergedinge. Articulen van goede pollicije, verboth ende verdraegen tusschen die heeren gedeputeerde der Eerw. Heeren Deken ende Capittel van St.-Servaes, Heeren deser bancke van Sepperen ende die gemeijntenaeren ende ondersaeten aldaer.

1. In den eersten is volgens concordaet ende alde observantie verdraegen dat men twee dorpmeesters ende ses mannen sal ciesen, die den behoorlijken eedt sullen doen ende sal van s’heeren wegens eenen dorpmeester gecoosen worden ende den anderen van wegens die gemeijnte onder die ses mannen. Sullen altoos blijven die afgegaene dorpmeesters ende die resteerende sullen van die s’heeren wegen gecoosen worden, dewelke neffens den schout tot better profijt ende voordeel van de gemeijnte sullen moeten regeeren, schattinge stellen ende ordoneeren naer behoeren, sonder enige dissimulatie tot conservatie der gemeijnte welvaeren.

2. Besonderlijk nogthans ofte geviele datter enige merkelijke swaere, gewigtige saeke ofte laste der dorpe overquaem, in sulken geval sullen sij schuldig sijn die voorgaende afgegaende ses mannen te assumeren om daerover kennis te nemen ofte met voorweeten van de gemijnte in geval den tijt sulx toelaet.

3. Dat niemant, wie het sij, tot laste van de gemeente gene soldaeten, ruijters ofte diergelijcke en sal logeren ofte verfraichementen geven, tensij dat sij order hebben ende dat met voorwete van scholtis, dorpsmeesters, ses mannen ofte enige van dien, op pene van verlies der verteeringe.

4. Op de daegen van jaergedinge ofte hooren van eenige rekeninge der dorpmeesters en sal niemant meugen tot laste der gemeente teeren dan alleenelijk die justitie, dorpmeesters ende ses mannen, ten waere eenige die dienst deden ende daertoe expresselijk gerequireert waeren, volgens alde costume.

5. Is oock verbooden dat niemant haesen, coneijnen, patrijsen, duijven ofte ander wilt en sal meugen in eeniger maniere vangen, schieten ofte beschaedigen, nogte jaegen ofte met eene fusieke buijten publique wegen gevonden worden, op peene van thien goudguldens boven het verlies der waepenen ende instrumenten, waermede sij het selven hebben gevangen, geschooten ofte gekrenkt, waervan den aenbrenger sal hebben drij goudguldens, de velt, den heer en den officier. Ende sullen diegene, welke naer sonnenondergang ofte voor den sonnenopgang bevonden moghten worden tegens dit verbodt te hebben misdaen dobbel betaelen ofte ook arbitrairlijk volgens exigentie van saeke gestraft worden, sullende de aenbrengers daervan profiteeren drie goudguldens, ende voor die die iemant sullen des s’ naghs bevonden worden ende aenbrengen, sullen betaelt worden ses goudguldens, lastende aen den officier van te arresteeren ofte te doen arresteeren alle vreemde contraventeurs aen dese ordonantie, begeerende dat alle en iegelijck onsen goede gemeente van Sepperen hem daertoe de behulpsaeme handt verleenen, op pene arbitraire.

6. Item en sal ook niemant hier meugen tappen onder den dienst Gods op amende van eenen goudgulden, dewelke ook sullen verbeuren de dronkaers.

7. Dat niemant en sal meugen brouwen, nog bier inleggen om te vercoopen sonder oorlof ende den oorlof hebbende, sullen gehouden sijn die maete te gebruijken der stad St.-Truiden, op pene van drie goudguldens, van gelijken en sal niemant meugen bier buijten deese jurisdictie haelen om te vercoopen, op pene als voor en confiscatie der ingehaelde bieren, dewelke ook sal moeten onderhouden worden door diegeene die witte brood haelen ende willen vercoopen, op amende als voor.

8. Geene herbergiers en sullen moogen langer gasten in hunne huijsen bier uijttappen ofte met gelaegen laeten drinken als tot neghen uren s’avondts, op pene van drie goudguldens voor de eerste reijse ende daernaer dobbel, in welke pene ende amende die gasten ofte dronkaers ook sullen vallen die naer neghen uren in de herberge sullen drinken blijven.

9. Ende ofte geviele dat alhier eenige vreemdelingen quaemen te woonen, die self sullen gehouden sijn eerst en vooral aen den Eerw. Ed. Heer Rijproost, heer pastoor, schouth, dorpmeesters ende ses mannen te toonen hunne attestatie van den pastoor ofte justitie, daer sij eersmael hebben gewoont, ende aleer sij voor ondersaeten sullen mogen gerekent worden, sullen schuldig sijn borge ende suffisante cautie te stellen voor de somme van driehondert guldens eens ofte vercautioneeren een stuk erve, sooveel weerdt sijnde, onder deese jurisdictie voor den laste die den armen ofte gemeente alhier geduurende hunne wooninge ofte hier naemaels ten regarde van hunne kinderen moeten leijden ofte overcoemen, om daeraen hun verhael te hebben, op pene van drie goudguldens ende terstont uijt den dorpe te doen vertrekken.

10. Dat de dorpmeesters voortaen hunne rekeninge van hunnen ontfank sullen hebben te doen voor sondagh naer het hoogthijt van Paeschen ofte ten uijtersten voor het jaergeding, t’geene daernaer altijd gehouden word, opdat die toecoomende dorpmeesters meugen weeten den staet ende laste deses dorps, op peene van amende van ses goudguldens ; desgelijken sullen de armenmeesters ende kerkmeesters rekeninge ook moeten gedaen hebben voor den dagh aleer daer andere gecoosen worden, op peene van drie goudguldens.

11. Dat de dorpmeesters binnen het jaer hunner administratie ende ook binnen den tijd dat sij hunne rekeninge schuldigh sijn te doen voor opgestelde schattingen, alle defaillanten sullen moeten executeeren ende afpanden sonder eenige te reghten ten dien eijnde aen den officier te geeven, tan blijft sulx ten laste van parteij, die haer laeten executeeren ende daernaer sullen sij moeten eerst de reghten namthiseeren, aleer sij iemant sullen meugen afpanden, alle dewelke ook sullen mogen doen de armentmeesters ende kerkmeesters.

12. Dat voortaen den ontfangh van eenige meubelen die afgepand sijn voor schattingen, sal mogen geschieden door den schouth met den boode voor twee schepenen alhier resideerende, ter minster costen, waervoor sij sullen hebben twee guldens ’s lans ende den boode hien stuijvers, des sal de geexecuteerde partije tegens deselve uere bedaeght sijn.

13. Is ook naer de alde costuijmen geordoneert dat ieder binnen den meij sijn vloetgragten ende boodens tegens de straeten sal moeten openen, deselve redelijk diep ende breedt opdat het waeter ende vloeten beter hun,nen cours mag hebben, op peene van 21 stuijvers, desgelijck ook alle aertgaeten ende sijsteegen onderhouden dat sij vaerbaer en passabel sijn ende dat niemant in de beken timmerdijken ofte sluijken sal maken, op peene van drie goudguldens, boven de reparatie der schaede aen de geinteresseerde partijen te doen, waervoor ook den officier sal gefundeert sijn, soo goederen als persoonen der contraventeurs tot sijnen keuse aen te sprecken en met gewelt te dwingen.

14. Dat iedereen tegens de velden die met cooren besaeijt worden, sal schuldigh sijn aen sijne erve te vreeden voor alderhijligen in vree te houden, opdat niemant op deselve velden cooren gesaeijt hebbende, daerdoor schaede en lijde, op peene van 21 stuijvers ende reparatie van schaede.

15. Dat niemant en sal meugen duijven houden, tensij de selver versien sijn van redelijk labeur ende ten fasoen ten minsten gebruijcken vijf boenderen Iandts en meer, maer nijet minder, op peene van drie goudguldens en confiscatie der duijven.

16. Is ook verbooden dat niemant schaepen met cudden en sal moogen houden, tensij dat deselve redelijk versien sijn van labeur, op de pene als voor, blijvende noghtans idereen vrije, soo menig boender lants als sij in de velden gebruijcken, soo menigmael vijf schaepen te houden ende niet meer.

17. Wort wel hoogelijk verbooden van s’heeren wegen alle en iedere gemijnte dat niemant sal eenige vremdelingen woonen verleenen souden meugen, verweesen gecondemneert ofte op andere plaetsen gebannen sijn ofte wel beticht van eenige neerslaegen ofte quade feijten, op peene van vijf goudguldens.

18. Vervolgens naer de oude costuijmen sal idereen met den gemeijnen verkensherder schuldig sijn te herden, ten waere dat sij hunne verkens op hun eijgen hoeden, die op geene particuliere, landen in den oogst sullen mogen hoeden, nog ook de schaepen, vooraleer den gemeijnen verkensherder daerop sal hebben gehoedt, op peene van eenen goudgulden, ende en sal ook nijmant in beslooten velden meugen hoeden voordat deselve sijn leedigh, nogh ook tusschen de gebonden graenen in de opene velden, op geleijke peene, ten waer den eijgenaer daerop konde koomen sonder andere te raecken.

19. Dat geene vreemde beesten en sullen moogen weijden alhier op de gemeente, op peene van confiscatie, van gelijken en sal nimant met peerden, koeijen, gras, bosch ende houdtbosch ofte diergelijke vrugten, op peene van thien goudguldens.

20. Dat niemant enige pooten, boomen ofte houdt sal mogen afkappen ofte beschaedigen, op peene van lijfstraffe, nogh ook graen, gras ofte diergelijke vruchten maeijen, snijden, trekken ofte in de graenen reupen ; van gelijken wort verbooden stichelen, vreeden, tuijnen, etc. af te breken ende dat niemant sijne boomgaerden, bemden, weijen ofte landen en sal meugen ontvreeden, waerdoor een ander soude konnen geinteresseert worden ende besonderlijk ook tegen de bosschen, t’sij winter ofte soomer, op peene van eenen goudgulden ende evenwel betaelen alle schaede en interesse; van gelijken wort verdraegen dat de schaepen uijt de weijden sullen moeten blijven op gelijke peene.

21. Dat niemant de waeters en sal meugen visschen op s’heeren straet, op peene van drie goudguldens, ende wort ook verbooden in de waeters op dieselve straeten kemp ofte vlas te rooten, leemcuijlen te maeken, aerde te vergaderen om weg te voeren, peene ut ante.

22. Is ook verbooden dat niemant sal meugen draegen sakpistoolen, stilletten, poignarden ofte diergelijke ander heijmelijk verbooden geweer, op peene van thien goudguldens, boven het verlies van hetselve hijmelijk geweer.

23. Dat iedereen alle rechtveerdige wegen sal openen, stichelen stellen aen de aertgaeten der velden, in den oogst gaeren hangen, op peene van eenen goudgulden ende van gelijken bruggen ofte vonders te leggen aen de wegen over de beeken ofte vloeten van hunne erven.

24. Dat van gelijken iedereen sijn goedt met parceelen ende reijgenooten sal aenbrengen om schattinge te stellen binnen de veerthien daegen naer het jaergedinge, op peene van drie goudguldens, ende wie eenige pareelen verswijgt, sal verbeuren van iedere roeije eenen goudgulden, boven het oplegsel van alle schattingen onbetaelt, waervoor als voor de voorschreven amende den officier gefondeert sal sijn reedelijk te procedeeren op de goederen der defaillanten ofte hunne persoonen, ten sijner keusen.

25. Is ook verdraegen dat de veltboode daegelijks sal moeten omgaen de velden, bemden, wijden, graenen ende vrugten visiteeren of daer enige schaede quaeme te geschieden door eenige beesten, die moetwillig gehoedt ofte ongehoedt daerbinnen quaemen, die hij terstont sal moeten panden ende ten sijnen ofte ten officiers huijse stellen, totdat den schade en panboete sullen betaelt hebben, op privatie sijnder officie.

26. Dat ook die heeren booden van gelijken sullen mogen panden als voor ende alle ondersaeten sullen op hunne eijgen erven ook mogen panden, mits roepende een ander tot meerder versekeringe om sulx te sien, want den tijt sulx toelaet ende stellende die beesten ten huijse des boode ofte officiers.

27. Die booden en sullen niemant in het panden mogen exempteeren door faveur, vreese ofte andersints, nogte ook eenige pandboete verswijgen, verdonkeren door giften, beloften ofte andersints, dan deselve getrouwelijk volgens hunnen eedt aen te brengen aen partije en officier, op peene van privatie hunder officie.

28. Is ook verdragen dat iedereen op den dagh als het sal gepubliceert worden ofte op den dagh van jaergedinge sal aenbrengen alle sijne beestiaelen, soo die op het gemeen goet hebben geweijdt, als degeene die weijden op hunne eijgene ofte gehuerde weijden ende van elk stuk dat versweegen wort, sal de amende weesen van twee goudguldens, eenen halven voor den aenbrenger, eenen halven voor de gemeijnte ende den resterende voor den officier.

29. Op gelijke peene sal elkeen ook gehouden sijn aen te brengen die beestiaelen die sij naer het jaergedinge coomen te coopen ofte te huuren ofte andersints becoomen.

30. Item en sal niemant op den dagh als men die straeten sal repareeren meugen eenigh houd raepen offte opneemen van hetgene afgehouwen is tot reparatie derselve, op amende van eenen goudgulden.

31. Van gelijken sal iedereen in de straeten tot reparatie der selven moeten wercken ende compareeren van s’morgens ses uuren tot elf uren ende daernaer van een uure tot vijf uuren naer middagh, op peene van te verbeuren een vierdel biers.

32. Desen articel is geannulleert den 13 julii 1734.

Gerenoveert ten overstaen van den Seer Eerw. ende Eedele Heer Eijssens, Rijproost, met hem den Seer Eerw. Heer Chevallié, ten overstaen, van deese heele gemeijnte, op heden den negen en twintigsten junii 1701 en was ondertekent quod attestor E. van Averwijs, secretaries der justitie Sepperen, in fidem subscriptus.
Gerenoveert den 12 julii 1702 ten overstaen van den Seer Eerw. Eedel. Heer Eijssens, rijproost, ende geheele gemeijnte en is diensvolgens verdraegen ende bij die voorgaende articulen bijgevoegt.

33. Dat voortaen alle en eenider die halflanden laboureeren ten halven schoof en hure ende halfschattingen, sullen gehouden sijn die schattingen in het geheel te betaelen, hen regres tegen hunnen meester gereserveert, te verstaen in gevolge die eijgenaers sijn woonachtig buijten dorps.

Voorgeleesen op datum als boven en was onderteekent quod attestor E. van Averwijs, secretarius de justitie Sepperen, subscriptus.
Gerenoveert en voorgeleesen ten overstaen van den Seer Eerw. Eed. Heere Eyssens, rijproost, ende de geheelde gemijnte op heden den 26 junij, hetgene is in hoeden gekeert en was onderteekent E. van Averwijs, secretarius, in fidem subscripsit.

34. Ende soo die Seer Eerw. Eed. Heeren bevinden groote abuijsen der conversatie van ongelijke persoonen te geschieden, soo ist dat sij expresselijk geordoneert hebben dat voortaen als wanneer gemeijne recreatien met spel sal worden gehouden ende toegestaen, dat geene dogters ofte vrouwpersoonen sullen mogen langer blijven als tot der sonnenondergang, op peene van te verbeuren eene amende van drie goudguldens, deselve amende te verbeuren ook ende principaelijk bij diegeene die in hunne huijsen alsulke vergaederingen toestaan ende onderhouden.

35. Ende soo wanneer twee ongelijke persoonen deur vleeschelijke conversatie sullen schande gegeven hebben, sullen, andere ten exempel, publikelijk gestraft worden, hetsij aen de kaeke ofte met andere publike straffe oft eene pecuniaire amende van twintig goudguldens.

Op heden den 28 junij 1706 sijn deese boovengeschreven articulen van jaergedinge ten overstaen van onsen Heere Rijproost Depriez aen de geheele gemijnte voorgeleesen ende gerenoveert, hetgene is in hoijen gekeert ende was ondertekent Quod attestor E. van Averwijs, secretaries der justitie Sepperen subscripsit.

Remacluskring 2008
versie 14 juli 2020

 

Archief