Dialect: de Zeppersen diksjoneir !
Het Groot Zeppers Alfabetisch Woordenboek
Onze dorpstaal is een schat, tot voor kort heel natuurlijk overgeleverd van ouder op kind, subtiel beïnvloed door andere contacten en door de vooruitgang. Het algemeen beschaafd Nederlands maakte omstreeks 1975 hieraan een einde. Opdat het plat ‘Zeppers’ niet zou verloren gaan, vergaren we met de Remacluskring nog snel de luttele resten. Hier alvast enkele smaakmakers. De spelling is benaderend. Lees de woorden hardop en probeer vooral de juiste klemtoon te vinden. Aanvullingen van zeldzame woorden en uitdrukkingen zijn welkom!
Contactpersonen: Albert Manet en prof. em. Dr. Guy Fabry.
– Oeulegoat: uilengat; oer gêld an ’n oeulegoat / oeulekoewt verkieke: je geld verkwisten.
– Mórtie: mortel; mórtie, krieejle en bakke!: wa fe ‘t lèjste zegge, ’t joste brenge: grappig metselaarsgezegde: mortel, bakstenen en borrels! Wat we het laatst zeggen, het eerst brengen!
– Jóage: be de villou jóage: fietsen; schrikschoewn jóage: schaatsen.
– Meziêk: muziek; dieej is bij het meziêk: die is bij de fanfare; dei is be ’t meziêk mie gewès: die is in verwachting.
– Oawngânk:: trop ten oawngânk kooume: op heterdaad betrappen.
– Bessem: bezem;ich stón thoauws moe de bessem stit: ik heb thuis niets te zeggen.
– Boênstóak: bonenstaak: gezegd bij erg pijnlijk hoofdpijn: da ‘s of se boênstóake op oer heuit scherp móake: .dat is alsof men boenstaken op je hoofd aanscherpen.
– Geei-jt: geit; dieeje kan ’n geei-jt tösse hör joon poene: gezegde over een mager persoon: die kan een geit tussen haar horens kussen.
– Gezwak: ferm, fameus, fel; bevestigende uitroep: ‘nne gezwakken deuigniet: een grote deugniet; gezwak zoawt: zwaar dronken.
– Mjotsem: mutsaard.
– Möggepiejs: fijne regen, motregen.
Dit is slechts een voorsmaakje. Het omvangrijke werk aan het grote woordenboek is intussen afgerond. Voor de verzamelde woorden danken we de talrijke tipgevers.
De Diksjoneir is opgedragen aan onze in 1994 en 2000 overleden dialectverzamelaars van het eerste uur, Hugo Nijs en Toon Vanoirbeek.
Exemplaren zijn te koop aan 55 euro per stuk (geluid-cd met dialect én inleg-klankentabel inbegrepen).
Contact:
Richard Knapen, richard.knapen1@telenet.be, pastorie Zepperen.
Willem Driesen, willem.driesen@telenet.be, oude kapelanij Zepperen.
Dialect: de klankenleer van het Zeppers
Een voorstel van schrijfwijze
Vooraf:
– Het ^ geeft een ondulatie aan: hônd.
– De j en de w verlengen de klinker of tweeklank (naslag, neiging tot doffe lettergreep): lieejve, moawl.
– Onderstreept geeft de klemtoon aan: kapel
I. De a-klanken:
1. a korte a kat, zwat, pap, ewa, da, gezwak, trakke, nak, van, val, kam, zak, caffe, as, majo.
â ondulatie strânk, bedânk, vrânk, gânk. .
2. aa lange aa laach, naach, (valse) taan, penwaar
aâ ondulatie kaâd, maân, daân, zaât, laâs, vaâs (hiel).
3. ae aa-e letjaen, aender, bael (bal), stael (stal), dzje jaent.
4. ao aa-oo aof, aodig, schaop (kast), naom, haom, kaomer.
5. au au onzuiver flau, blau, dauwe (dauw), autou.
6. ai ai bai-j, tai-jke (lende), kenai-j, amai-j.
II. De e-klanken :
7. e kort dof bezin, genoeg, verdoeme, belachelek, ‘n / ‘nne, ze / se, fe / ve, m’n, z’n.
8. e A.N. wel, pen, kapel, spel (speld), hennig, labendig, pasji-ense, attense; kettel (slappeling), benge, drenke, kenger
ê ondulatie spêl, fêl, gêld.
9. è Fr. c’est kort mèster, gèk, hèt (heeft), bèd, gezèt, kèttel (ketel), kèrregèt, smèt, kinkè, crèm, zèn( zijn), spèn, lèftig,
10. è èj Fr. mère lang vèjr, kèjr, bèje (baden), lagèjr, snèje, drèje, tèjer (aarding), eeklèjr, zjène, vergètèjtig
11. ee lang open eeklèrke, eepollèt,
12. iee ie-ee permetieejre, fatsoenieejre, dieeje, lieejve, zieejg, mieejl, gieejl, gieejn, ieejte, hieejring, plieetsje.
13. eei ee-ei weeite, gezeeid, leeit (last) conzjeei-j pe-jeei, weeif (weduwe), ), beein, beteein, veeiste, beeit (biet), beei-jt (hap).
sneei-j, weei-j (weide), videeike, eei-j, alleei-j, cafeei-j, mezeei-jre, leei-jt (v. ketting), steei-jl (steel).
14. ei, ee-ei gerdein, pein, wei (hoe?), dei, kreig, alleweil, eile.
ei-j ee-ei-j wei-js, wei-jn, verwei-jte, tapei-jt, gei-jl , wei-jf, spei-jt, bei-j(e), vrei-j, zei-je zeei-j (zij zei).
eî ondulatie meîs (mis, mest), neîs, veîs.
III. De i-klanken:
15. i korte i zik, ich, gin, gi, mins, vits, pritske, fritte, zitte, gezin (gezien).
16. ie iej lang kiekke (kuiken), iet, kiel, piet, biejr, fiejr, pleziejr, hiejmel,vergiejf, piejs.
iê ondulatie kiêke (kijken), piêring, piênt, alliêch.
IV. De o-klanken:
17. o kort kot, vots, bot, vrommes, God.
ô ondulatie vôl, mônd, kônt, rônd, kôstelijk).
18 .ó stootklank gón, kóllek, ós (oogst), móg (meid), gemók.
19. oo Fr. mauve ljoof, kroom, knook, zook, , oos (ons), oosderrem, joomer, oope, stooke.
oô ondulatie woôd, , toôn (toren) koôn, boôn, koôs, vjoôs, voôs, najoôs. oôs (os) , moôs (moest)
20. ö D. Köln sölleke, gespöts, pöttere, hör, gelök, zöl, völle, bröllef, stöm.
21. oa o-ou poawt , zoawt, roawd, gloaws, hoaws (haas), doawl, oawn, boawn, kroawn, voat, voar.
22. oauw o-ouw oauwt, hoauws, thoauws, voauws (vuist), moauws (muis), broauwn.
23. óa o-aa dóageleks, jóage, smóake, hóag.
óâ ondulatie dóâg, beslóâg, dóâk, kóâk, móâg, gezóâg, gemóâk.
24. oe oe kort kloek, soeker, boemsel, zoe, stroek, moe (waar?), boek (buik), voet (weg)
oew oe lang hoewr, boewr, zoewr, voewt
oê ondulatie boêk (lees-), kloênk, zoênk.
25. ooe oo-oe hooewr (haar), ooewr (ader), zwooewr, zooewn, mooewn, looewte, dooewe.
26. oeu Fr. soeur toeu, goeu, moeul (muil), oeul, doeuf, boeus, loeujm, proeum, koeume (drukken), keroeur, kroeupe.
27. oi korte ooi hoinke, boinke, noit, boi-jem, noil, oille, doi-je moi-jer, verschoild.
28. ou ou doud, autou, pout, grout, toun, schoun, dous, mous, douwr, zouwn.
oû ondulatie zoûg, koûme, noût(muz.).
V. De u-klanken :
29. u korte nun, juksel, pullep, dzjus, humme.
û ondulatie hûm
30. uu uu zuut, muuremet, vuut (mv.), duujer (tijd), duujr (stier), buuk (mv.), stuul (mv.)
31. uj u-eu schujt, gujt, oauwtlujre, drujtsje stujke.
32. ui ui luiper, kuister zuister, ruiste.
33. eui Fr. œil maneuiver, eui-jver, reuis (reus), veuil (veel), deui-jr , vaveui-jr.
VI. Franse uitspraak : (Fr.)
– ain, -ein, -ein, -in, -oin: sainmiljaar (Fr.), zwoin (Fr), afin (Fr.), bultin (Fr.), tsjien(Fr.), frein (Fr.)
– ais, -air: majenais (Fr.) , airke (Fr.) , affaire(Fr.), (// kèjr)
– on Beton (Fr.), klakson (Fr.), cammejon (Fr.)
– ein spa reine (Fr.) (// zjène)
-or(t) coffrefort (Fr.)
-en entrepreneui-jr (Fr.)
Inlegkartons in het woordenboek als geheugensteuntje
Remacluskring Zepperen
Albert Manet
Versie 14 juli 2020
Zepperen ? 